Globalizacja a polityka zagraniczna

Różnica między sferą międzynarodową i wewnątrzpaństwową stopnio- wo się zaciera. Wydarzenia za granicą wpływają bezpośrednio na sprawy we- wnętrzne, a źródła wewnętrznych problemów oraz ich potencjalne rozwią- zania leżą często poza granicami państwa. Suwerenne państwo nie jest w sta- nie samo skutecznie rozwiązać takich problemów jak ochrona środowiska, kryzysy walutowe czy handel narkotykami, które mają charakter transnaro- dowy. Szybko postępująca zmiana normatywna w takich dziedzinach jak pra- wa człowieka i dopuszczenie interwencji humanitarnej w dramatycznym tem- pie zmienia warunki istnienia suwerenności. Robert O. Keohane i Joseph S. Nye utrzymują, że „suwerenność stała się możliwa do zrabowania w sposób, któ- ry nie istniał od siedemnastego wieku”^[1]. Redukując znaczenie państwa na- rodowego, globalizacja potrzebuje zarazem reguł lokalnych dla zapewnie- nia stabilizacji i bezpieczeństwa^[2].

Wobec dominacji środowiska zewnętrznego i zagrożeń od niego pocho- dzących, państwo narodowe może albo zamknąć się na świat zewnętrzny, al- bo tworzyć instytucje o charakterze międzynarodowym, które będą regulo- wać stosunki międzynarodowe i zmniejszać ryzyko związane z zagrożeniami globalnymi. Ponieważ opcja pierwsza wiąże się z degradacją statusu państwa i jego obywateli, realna jest jedynie opcja druga^[3]. Kraje otwarte realizują naj- większy wzrost gospodarczy, natomiast kraje zamknięte dotknięte są często re- gresem.

Globalizacja wpływa na strukturalne i instytucjonalne zmiany prowa- dzenia polityki zagranicznej państw, które tradycyjnie były domeną ministrów spraw zagranicznych. Roman Kuźniar wyróżnia cztery aspekty tego wpły- wu. Po pierwsze, coraz więcej zadań z zakresu polityki zagranicznej realizo- wanych jest nie tylko przez tradycyjny aparat ministerstw spraw zagra- nicznych, ale także przez agendy rządowe i podmioty pozarządowe. Po dru- gie, coraz więcej spraw wewnętrznych i zagranicznych podlega regulacjom wielostronnym, co wymaga od państw większego zaangażowania w dyplo- mację wielostronną na szczeblu organizacji międzynarodowych. Po trzecie, w realizację polityki zagranicznej coraz szerzej świadomie włączają się or- ganizacje pozarządowe. Po czwarte, rośnie znaczenie dyplomacji publicz- nej i społecznej, zajmującej się promocją państwa za granicą oraz kształto- waniem jego wizerunku^[4].

Wiele ministerstw liniowych posiada własne kontakty międzynarodo- we w zakresie prowadzonych polityk oraz departamenty zajmujące się utrzy- mywaniem tych kontaktów i prowadzeniem negocjacji. Ważne stają się umie- jętności urzędników poruszania się w środowisku międzynarodowym^[5]. Określenie właściwego kierunku strategicznego i zapewnienie uczestnict- wa w różnych międzynarodowych forach wymaga ścisłej koordynacji poli- tyki zagranicznej państwa. Poszczególne państwa znajdują się na różnym poziomie koordynacji polityki zagranicznej. Według OECD możemy wyod- rębnić dziewięć takich poziomów, które różnią się sposobem koordynacji polityki zagranicznej (zob. tabela 2).

Tabela 2

Poziomy koordynacji polityki zagranicznej

Poziom	Sposób koordynacji
Pierwszy	Niezależny proces decyzyjny, każde ministerstwo utrzymuje autonomię w swojej dziedzinie
Drugi	Udzielanie informacji innym ministerstwom, istnieją regularne kanały komunikacyjne
Trzeci	Konsultacje z innymi ministerstwami w procesie formułowania własnego stanowiska (proces dwustronny)
Czwarty	Unikanie rozbieżności między ministerstwami w zakresie pozycji negocjacyjnych, zapewnienie, żeby rząd mówił jednym głosem
Piąty	Poszukiwanie konsensusu między ministerstwami, współpracującymi np. we wspólnych komitetach
Szósty	Arbitraż między ministerstwami w sytuacji, gdy inny sposób rozwiązania różnic okazał się niemożliwy
Siódmy	Określenie parametrów dla instytucji przez międzyinstytucjonalne ciało decyzyjne
Ósmy	Stanowienie priorytetów działania i głównych kierunków polityki przez centrum rządu
Dziewiąty	Całościowa strategia rządowa, poziom nie osiągany w praktyce

Źródło: Opracowanie na podstawie: Globalization: What Challenges and Opportunities for Governments? Raport OECD,
http://www.oecd.org.pl/puma/gvnance/strat/pubs/glo96/part1.htm.

---

^[1]R. O. Keohane, J. S. Nye Jr.: Introduction, w: J. S. Nye Jr., J. D. Donahue (eds.): Governance in a Globalizing World, Visions of Governance for the 21st Century. Washington DC 2000, s. 25.

^[2]Zob. E. Wnuk-Lipiñski: Œwiat miêdzyepoki. Kraków 2004, s. 71–73.

^[3]Ibidem, s. 157.

^[4]R. KuŸniar: Globalizacja, geopolityka i polityka zagraniczna. „Sprawy Miêdzynarodowe” 2000, nr 1, s. 23–26. Na temat wspó³pracy wielostronnej w dobie globalizacji zob. J. Bielawski: Globalizacja a wielostronna wspó³- praca gospodarcza. „Sprawy Miêdzynarodowe” 2000, nr 1, s. 29–66.

^[5]Globalization: What Challenges and Opportunities for Governments? Raport OECD,
http://www.oecd.org.pl/puma/gvnance/strat/pubs/glo96/part1.htm.