Globalizacja jako tendencja ujednolicająca

Koncepcja systemu światowego I. Wallersteina należy do grupy teorii kładących nacisk na ujednolicanie świata poć względem ekonomicznym, Zasadne jest jednak jej przywołanie, ponieważ czynniki ekonomiczne odgrywają niebagatelną rolę na przykład w przejmowaniu wzorców życia, norm.

Kwestia upodabniania się świata, z naciskiem na sferę eko­nomiczną, podejmowana była na długo przed powstaniem teo­rii systemu światowego. Wątki te można znaleźć w teorii impe­rializmu J, A. Hobsona, W. Lenina oraz N, Bucharina, gdzie podkreślane jest znaczenie imperialistycznej ekspansji jako stra­tegii kapitalizmu broniącego się przed upadkiem. W ramach tej obrony konieczne jest uzyskanie taniej siły roboczej, zdoby­cie tanich surowców oraz otwarcie nowych rynków dla nad­wyżki dóbr (P, Sztompka, 1993 a; 2002)).

Podobna problematyka pojawiała się w teoriach zależności (A. G, Frank, F, Cadoso), w których wskazywano na istnienie silnych zależności ekonomicznych pomiędzy państwami słaby­mi i silnymi ekonomicznie. Teorie te zajmowały się głównie analizą sytuacji krajów Ameryki Południowej (R Sztompka 1993 a; 2002)

Najpełniejszą analizę związków istniejących pomiędzy pań­stwami na przestrzeni wieków prezentuje jednak I. Waller- stein (A. Z. Kamiński, 1984; P. Sztompka, 1993 a, 2002; I. Vvallerstein, 1974). Jego zdaniem dzieje świata dadzą się opisać w kategoriach trzech stadiów. Pierwsze z nich to sta­dium „mini-systemu , Charakteryzowało się istnieniom wielu niezależnych małych całości, które miały jeden kulturowy szkie­let oraz były samowystarczalne, Ten typ dominował w epoce myślistwa i zbieractwa, był kontynuowany w społecznościach rolniczych.

Nastanie trzeciego stadium było związane z powstaniem europejskiego kapitalizmu, zatem datowane jest na wiek XVI. Państwo ustępuje jako instytucja koordynująca i regulująca, staje się nią rynek (A. Z. Kamiński, 1984; P. Sztompka, 1993 a, 2002; I. Wallerstein, 1974). System kapitalistyczny posiada ogromną silę, pozwalającą mu na ekspansję. Z powodu wielkiej dynamiki i zdolności do ochrony obfitych dóbr jest bardzo atrakcyjny dla wielu kręgów' populacji. Rozporządza też silą i militarnymi zasobami, które pozwalają mu rozprzestrzeniać jego reguły. Rozwój transpor­tu, militarnej technologii i szybkość komunikacji przyśpiesza przenikanie świata wszerz. Efektem tego jest nierówność i hie­rarchizacja społeczeństwa globalnego. To zróżnicowanie prze­biega na trzech poziomach: rdzeń (centrum), peryferia i półperyferia. Rdzeń stanowią rozwinięte kraje Europy zachodniej, dysponujące dużym potencjałem ekonomicznym, mogące na­rzucać zasady krajom słabszym. Peryferia to biedne społeczeń­stwa tak zwanego trzeciego świata, w których występuje słabo wykwalifikowana i nisko opłacana siła robocza. Na ich terenie odbywa się produkcja dóbr nieprzetworzonych. Półperyferia natomiast stanowią poziom przejściowy między centrum a peryferiami. Dla istnienia całego systemu bardzo ważne jest występowanie wszystkich trzech poziomów7, ponieważ to wła­śnie istnienie peryferii i półperyferii sprzyja wzrostowa potęgi centrum. Tym sposobem układ taki ma gwarancję względnej stabilności, stanowi całość, jest w miarę jednolity - większość krajów świata można zaliczyć do któregoś poziomu.